اوس منیر که بود؟ /از گوگنهایم نیویورک تا آن آیینه چهار میلیاردی حراج تهران
ایران آرت : ساعتی پس از انتشار خبر مرگ، دوباره خبر آمد آیینه بانوی ایران، منیر خانم فرمانفرماییان، که خودش پای آثارش امضا می کرد "اوس منیر" در قزوین به خاک سپرده شد.
بدون تشریفات و آیین ویژه و تشییع جنازه باشکوه و ... این البته فقط حکایت مرگ اوس منیر نبود، او در زندگی اش هم اهل جار و جنجال و پروپاگاندا نبود.
او در سکوت زندگی کرد، در سکوت کار کرد و کار کرد و کار کرد ،در سکوت جهانی شد، در سکوت آثارش میلیون دلاری و چند میلیلردی شد و در سکوت رفت.
۲۱ دی ۱۳۹۷، زمانی که حسین پاکدل، مجری دهمین حراج تهران، آخرین چکش فروش آثار هنری را زد، این اثری بی‌نام از منیر فرمانفرماییان بود که با قیمت ۴ میلیارد تومان رکوردها را شکسته بود.
درست یک‌سال پیش از آن هم، در هشتمین حراج تهران، اثری دیگر از این هنرمند سرشناس، با قیمت ۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان، بالاترین رقم فروش را از آن خود کرده بود.
این تنها حراج‌های هنری داخل ایران نبودند که به آثار فرمانفرماییان روی خوش نشان می‌دادند. او هنرمندی باسابقه و شناخته شده بود که کارهایش در جهان هم خریداران زیادی داشت. برای مثال، فروش کلی آثار منیر شاهرودی فرمانفرماییان در حراج‌های سال ۲۰۱۷ نزدیک به یک میلیون دلار بود، چرا که ۵ اثر این هنرمند در حراج‌های کریستیز، ساتبیز و بونامز، ۹۲۵,۰۰۰ دلار به فروش رسیدند.
اما اهمیت هنری منیر شاهرودی فرمانفرماییان، تنها به موفقیت او در حراج‌ها محدود نمی‌شد؛ چرا که بسیاری از موزه‌ها و مراکز فرهنگی جهان خواستار نگهداری و نمایش آثار این هنرمند بودند و هنوز هم هستند.
اکنون آثار این هنرمند به طور گسترده‌ای در ایران، امریکا، اروپا و خاورمیانه به نمایش گذاشته شده است که از جمله آنها می‌توان به موزه هنر مدرن، موزه متروپلیتن و موزه گوگنهایم در نیویورک اشاره کرد. در سال ۲۰۱۵، فرمانفرمائیان نخستین هنرمند ایرانی شد که آثارش در یک نمایشگاه انفرادی در موزه گوگنهایم نیویورک به نمایش درآمد و مورد استقبال منتقدان، کارشناسان و رسانه‌ها قرار گرفت.
مرتضی کاردر به مناسبت درگذشت "اوس منیر" مطلبی با عنوان" تلألؤ ابدی آینه‌های منیر" در همشهری نوشته است که در پی تقدیم حضورتان شده است:
آینه‌های کوچک تکه‌تکه کنار هم قرار گرفته‌اند و شکل‌های هندسی بزرگی را ساخته‌اند، گاه به شکل مربع‌ها و مستطیل‌های بزرگ درآمده‌اند، گاه شکل‌های هندسی مدوری خلق کرده‌اند، گاه تبدیل شده‌اند به گوی‌های کوچک و بزرگی که با دقت و مهارت بسیار ساعت‌ها و روزها و ماه‌ها ساختنشان وقت برده است. گاه آینه‌های تو در تو در کنار هم شکل‌های انتزاعی تازه‌ای خلق کرده‌اند. شکل‌های سه بعدی، چندوجهی، ذوزنقه، شکل‌های هندسی و... هر کدام از آینه‌ها شکلی متفاوت از دیگری یافته‌اند. شکل‌هایی که آینه‌کاری‌های معماری ایرانی را تداعی می‌کنند. درخشش آینه‌ها در کنار هم شکل‌هایی را پدید آورده است که چشم هر بینده‌ای را می‌گیرد.
□□□
آینه‌های منیر فرمانفرماییان شهرت جهانی دارند و در بسیاری از موزه‌های بزرگ دنیا به نمایش درآمده‌اند. گزاف نیست اگر بگوییم آینه‌ها یکی از نشانه‌های هنر مدرن ایران در دنیا است و بسیاری هنر ایرانی را از طریق او می‌شناسند. منیر فرمانفرماییان در عمر دراز خود به اعتبار و جایگاهی در هنر دنیا رسیده است که موجب رشک بسیاری از هنرمندان ایرانی است. آثار او در موزه موزه هنرهای مدرن نیویورک، موزه گوگنهایم نیویورک، موزه متروپلیتن نیویورک و بسیاری از کشورهای دیگر به نمایش درآمده‌اند.
□
منیر شاهرودی (فرمانفرماییان) در سال 1301 در قزوین به دنیا آمد. پس از تحصیل در دانشکده هنرهای زیبا می‌خواست مثل بسیاری از نقاشان و هنرمندان ایران به پاریس برود. اما سرانجام به همراه منوچهر یکتایی سر از نیویورک درآورد. منوچهر یکتایی شاعرـ‌نقاش ایرانی همسر نخست منیر شاهرودی است که نامش به عنوان یکی از آغازگران اکسپرسینویسم انتزاعی در کنار جکسون پولاک، ویلم دکونینگ، مارک روتکو و دیگران در تاریخ هنر قرن بیستم می‌درخشد.
حضور در حلقه‌ها و محفل‌های هنرمندان نیویورک او را در قلب تپنده هنر پیشرو دنیا قرار داد. در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، نیویورک به عنوان مرکز هنرمندان پیشرو دنیا کم‌کم جای پاریس را می‌گرفت و مکتب‌های گوناگون نیمه دوم هنر قرن بیستم از آنجا آغاز می‌شدند.
□
او در نیویورک در مدرسه طراحی پارسونز در رشته تصویرسازی مد و در دانشگاه کرنل به تحصیل پرداخت. پس از جدایی از منوچهر یکتایی با ابوالبشر فرمانفرماییان ازدواج کرد و نام هنری فرمانفرماییان را برای خود انتخاب کرد. در اواخر دهه 30 به ایران بازگشت تا یکی از اصلی‌ترین شخصیت‌های هنر مدرن ایران باشد که تازه قرار بود سال‌های اوج خود را آغاز کند.
□
منیر فرمانفرماییان پس از تجربه‌های گوناگون در حوزه طراحی و مد برای نشریات امریکایی و نقاشی انتزاعی و نیز نقاشی پشت شیشه و... سرانجام در سال‌های دهه چهل، نخستین آینه‌هایش را خلق کرد. آنچه منیر فرمانفرماییان را متمایز می‌کند همین آینه‌های او است که به مرور به اصلی‌ترین دست‌مایه او برای خلق اثر هنری تبدیل شدند. آینه‌هایی که با الهام از معماری سنتی ایرانی اسلامی شکل گرفته‌اند و اجرای مدرنی است از آینه‌کاری‌هایی که در بسیاری از بناهای شکوهمند ایرانی مثل مسجدها و امامزاده‌ها و کاخ‌ها و خانه اشرافی به چشم می‌خورد.
□
پس از انقلاب اسلامی بار دیگر به نیویورک بازگشت و فعالیت‌های هنری‌اش را آنجا ادامه داد. او در سال‌هایی که هنر مدرن ایران نماینده‌ای در عرصه‌های جهانی نداشت یکی از اصلی‌ترین نماینده‌های هنر ایران بود.
شهرت او در عرصه‌های بین‌المللی سبب شد تا در سال‌های بعد که پیشگامان هنر مدرن ایران بار دیگر مورد توجه قرار گرفتند مخاطبان جوان بار دیگر او را کشف کنند و قدر و منزلت و جایگاه او را بشناسند و به بازخوانی تجربه‌های او بپردازند.
□
منتقدان کارهای او می‌گویند که کارهای او چیزی نیست جز اجرای دوباره آینه‌کاری‌هایی که در مساجد و بناهای ایرانی دیده می‌شود. کارهایی که اندک باقیمانده‌های نسل آینه‌کاران سنتی ایران می‌توانند انجام دهند. پرسشی که درباره بسیاری دیگر از هنرمندان مدرن نیز می‌توان طرح کرد. چرا که هنر مدرن، در موارد نه چندان کم‌شماری، اجرایی دوباره و قرائتی تازه از هنر سنتی است.
اما حقیقت این است که آینه‌های معماری ایرانی الهام‌بخش و آغازگر راه او در خلاقیت هنری بوده‌اند، او در سال‌های طولانی خلاقیت هنری‌اش از این آینه‌ها فراتر رفت و با رسیدن به فرم‌های گوناگون هندسی و انتزاعی سبک خود را به کمال رساند. علاوه بر این، کارهای او در ساده‌ترین حالت‌هایش نیز فراتر از بازنمایی صرف آینه‌ها بوده است.
□
منیر فرمانفرماییان در سال 1383 به ایران بازگشت تا سال‌های پایانی عمر درازش را در آتلیه‌اش در تهران بگذراند.
در سال‌های اخیر شماری از آثارش را وقف دانشگاه تهران کرد و یکی از تالارهای باغ نگارستان به نمایشگاه دائمی آثار او تبدیل شد. منیر فرمانفرماییان نیز سوار بر صندلی چرخ‌دار به ساختمان قدیمی مدرسه صنایع مستظرفه رفت تا نمایشگاه دائمی آثارش را افتتاح کند.
هر بار که اثری از او در حراج تهران ارائه شد یکی از رکوردشکنان حراج تهران بود. زمستان گذشته یکی از آینه‌های او در دهمین حراج آثار هنری در تهران 2 میلیارد و 900 میلیون تومان به فروش رسید تا بار دیگر منیر فرمانفرماییان در میان هنرمندان ایرانی بر صدر بنشیند.
□
منیر فرمانفرماییان صبح جمعه اول اردیبهشت در 97 سالگی در تهران درگذشت. آینه‌های او تا همیشه در هنر مدرن ایران می‌درخشند.
