بازگشت جان اسنوا/ ستاره سریال "بازی تاج و تخت" در باروت
علی مسعود نیا: "باروت" نام مینی سریالی سه‌قسمتی است که شبکه بی‌بی‌سی آن را تهیه‌کرده است ؛ یک سریال تاریخی پرهزینه و باشکوه که رخدادی بسیار مشهور در تاریخ انگلستان را به تصویر می‌کشد.
ایران آرت: این سریال توسط کمپانی "کودوس" و "کیث هرینگتون" برای شبکه‌ی اول بی‌بی‌سی تهیه‌شده است و نمایش آن از اکتبر 2017 در این شبکه آغاز شد. فیلم‌نامه باروت را "رونان بنت" نوشته که سریال‌هایی چون "پنهان" و "تاپ بوی" را در کارنامه‌ی خود دارد . اما کارگردانی این مجمه را "جی بلکسون" بر عهده داشته که پیش‌ازاین فیلم‌هایی چون "ناپدید شدن آلیس کرید" و "موج پنجم" را ساخته است . البته کیت هرینگتون نیز در کنار "دنیل وست" در گسترش فیلم‌نامه و کارگردانی سریال نقش داشته‌اند. این سریال مدتی است با کسب مجوز از وزارت ارشاد روی یکی از تلویزیون‌های اینترنتی بارگذاری شده و همین بهترین بهانه بود تا این بار به سراغ این سریال برویم.
داستان باروت در قرون‌وسطا اتفاق می‌افتد؛ دوره‌ای که شکنجه‌های عجیب‌وغریب در بریتانیا رواج زیادی داشت. روایت عریان این خشونت‌های در باروت موجب شده خیلی از مخاطبان علیه آن موضع‌گیری کنند.
قصه اصلی ترور پادشاه جزیره
داستان این مجموعه در سال 1605 رخ می‌دهد؛ زمانی که ملکه الیزابت اول از دنیا رفته و دوران سیاه تفتیش عقاید در اروپا شده و اعتقادات مذهبی ، قربانیان بسیاری می‌گیرد؛ دورانی که افراد بسیاری به ایمان و باورهای دینی شکنجه و اعدام می‌شدند و اموالشان توسط حکومت ضبط می‌شد. شاه در این روزگار گروهی از جاسوسان را در سراسر کشور اجیر کرده که کاتولیک‌ها را بیابند و دستگیر کنند. در همین اثنا روابط اسپانیا و انگلستان، به‌عنوان دو قدرت بزرگ اروپا رو به تیرگی نهاده است . گای فاکس و کتسبی که خود زخم‌خورده‌ی این بگیروببندها هستند، تصمیم به مبارزه و ترور پادشاه می‌گیرند. نقشه این است که با مقداری زیادی باروت، کاخ پادشاه و ساکنان آن را ویران کنند. در این سریال کیت هرینگتون نقش کتسبی را بازی می‌کند و "تام کولن" در نقش گای فاکس ظاهرشده است . بازیگران مشهور دیگری چون "لئو تایلر" ، "پیتر مولان" ، "مارک گایتیس" و "دیوید بمبر" نیز در این مجموعه حضور دارند. امتیاز سریال در سایت IMDB 4/7 است. نخستین اپیزود سریال در انگلستان نزدیک به هست میلیون بیننده داشته است .
مهره‌ی کلیدی جان اسنو
بخش عمده‌ای از اهمیت پروژه‌ی باروت، نه به خود سریال که به حضور کیت هرینگتون، بازیگر نقش جان اسنو در سریال محبوب "بازی تاج‌وتخت" مرتبط است . هرینگتون پیش از به نمایش درآمدن فصل آخر بازی تاج‌وتخت آینده‌نگری کرده و در یک سریال پرزرق‌وبرق حضور یافته تا ابعاد دیگری از هنر خود را به اثبات برساند. هرینگتون این بار از گذشته‌ی خود قدری فاصله گرفته و نقش قهرمانی را بازی می‌کند که دیگر اسیر جادو و جنبل و فانتزی های افسانه ای نیست. شخصیت کتسبی در ابتدای سریال حتی تا حدی منفعل و تسلیم در برابر سرنوشت جلوه می‌کند. یکی از عزیزانش را جلوی چشمانش سلاخی می‌کنند و او چاره‌ای ندارد جز این‌که بایستد و تماشا کند اما کم‌کم این شخصیت متحول می‌شود و درایت خود را در مدیریت مبارزه‌ای علیه پادشاه و مأمورانش نشان می‌دهد. اما حضور هرینگتون مهم‌ترین نکته‌ای بود که همگان را برای تماشای باروت کنجکاو کرد. خصوصاً که مشخص شد او در تمامی مراحل تولید ، نگارش فیلم‌نامه و حتی نحوه‌ی کارگردانی سریال دخالت مستقیم داشته است و در تهیه‌ی آن نیز شریک بوده. او در گفت‌وگوهایش اظهار داشت که این سریال چیزی است که همیشه دلش می‌خواسته بسازد و در آن بازی کند؛ "مدت مدیدی ایده‌ی این سریال در ذهنم بود و دلم می‌خواست با یک نویسنده‌ی قدر همکاری و ساخت این سریال را تجربه کنم. بعد از آماده شدن فیلم‌نامه برای انتخاب کارگردان هم وسواس زیادی به خرج دادیم. دنبال کسی بودیم که بتواند وقایع پنج نوامبر را به بهترین شکل به تصویر بکشد. عاقبت دریافتیم که سریال باروت مثل فرزند من است و به این فرزند باهات می‌کنم." داستان این سریال در بریتانیا بسیار مشهور است و در قالب قصه و افسانه نسل به نسل برای کودکان تعریف‌شده است . این است که همه گای فاکس و کتسبی را می‌شناسند اما وقتی حرف از ساخت یک اثر درماتیک تاریخی باشد ، فقط اتکا به قصه‌های عامیانه کفایت نمی‌کند. هرینگتسون دراین‌باره می‌گوید: "من واقعاً چیزی زیادی درباره‌ی کستبی نمی‌دانستم. تنها قدری درباره‌اش تحقیق کردم و بعد دانستم که آدم‌های دخیل در ماجرا باید چگونه عمل کنند. همیشه برایم محل کنجکاوی بود که چطور چنین بخش مهمی از تاریخ به تصویر کشیده نشده است . این قسمتی شاخصی است از فلکور انگلستان." بااین‌حال هرینگتون به گاردین گفته که تا ابد او را در لباس سیاه و شمشیر به دست نخواهیم دید. او دوست دارد بعد از باروت و بازی تاج‌وتخت ژانرهای دیگر را هم تجربه کند.
چهره آشنا گای فاکس
شاید ماجرای پنجم نوامبر و حکایات مرتبط با دوران تفتیش عقاید در اسپانیا و انگلستان چندان برای ما ایرانی ها آشنا نباشد. اما خیلی از ما بدون آن‌که بدانیم، پیش‌ازاین با گای فاکس آشنا شده‌ایم. همین ماسک سفید دراز سبیلو که گاه در فیلم‌های خبری تظاهرات اعتراض‌آمیز در نقاط مختلف دنیا می‌بینید و گاه بر سر چهارراه‌های تهران خودمان هم دست‌فروش‌ها آن‌ها را عرضه کنند، در حقیقت شمایلی نمادین است از گای فاکس . این سریال البته قصدش این است که قدری تاریخ را اصلاح کند. در افسانه‌ها و روایات برجای‌مانده از این واقعه تاریخی همیشه گای فاکس به‌عنوان مهم‌ترین شخصیت معرفی می‌شود اما حقیقت این است که او تنها یکی از یاران وفادار رابرت کتسبی بوده است و معمولاً محققان تاریخی از اهمیت او غافل مانده‌اند و فاکس را برجسته ساخته‌اند و این نکته است که نویسنده‌ی سریال ، مارک گایتیس نیز بر آن تأکید دارد: " من وقتی کتاب پودر خونین نوشته‌ی آنتونی فریزر را خواندم تازه فهمیدم که فاکس تنها یکی از همراهان رابرت کتسبی بوده است ." گای فاکس دیگر به نماد مبارزه علیه ظلم تبدیل‌شده و بعید است شهرت و محبوبیتش خدشه‌دار شود.
نکته‌ی مثبت گروه بازیگران
بدون شک یکی از جذاب‌ترین عناصر سریال باروت، گروه بازیگران قدرتمند آن است. حتی بازیگرانی که گاه تنها یکی دو سکانس در کار حضور دارند اما باز خوش درخشیده‌اند. غیر از کیت هرینگتون که مهارتش در بازی و محبوبیتش در میان بینندگان غیرقابل‌انکار است ، باید از "پیترمولان" یادکرد که نقش "هنری گرانت" را بازی می‌کند. گرانت، کشیشی بسیار خوش‌قلب و دوست‌داشتنی است که البته پادشاه کمر به قتل او بسته و به همین دلیل مدام در حال فرار وزندگی مخفیانه است . لئو تایلر هم که زمانی در دنیای سینما برای خودش ستاره نامداری بود در این سریال نقش "آن ولو" را بازی می‌کند. آن ولو در حقیقت دخترعموی رابرت کتسبی است و از او برای مبارزه حمایت می‌کند. جالب اینجاست که خانم تایلر پیش‌ازاین تنهای بار در سریال‌های تلویزیونی حضورداشته است. آخرین فیلم اکران شده‌ی تایلر "ایستگاه فضایی 76" بود که البته چندان با استقبال مواجه نشد. خود مارک گایتیس در نقش "سررابرت سیسیل" در این مجموعه حضور دارد و بار ایفای نقش منفی را بر دوش کشیده است . با آن گردن‌کج و کلام موجبان، تقریباً 10دقیقه بعد از دیدن اولین قسمت سریال از او متنفر می‌شوید و پس‌کارش را درست انجام داده است .
نکته‌ی منفی خشونت افراطی
نوشته‌های تاریخی، تصاویر برجای‌مانده و نیز کاوش‌های باستان‌شناسانه نشان داده است که قرون‌وسطا و عصر تفتیش عقاید، یعنی همان برهه‌ای که داستان باروت در آن رخ می‌دهد، دوران رونق وسایل سخت کشی و شکنجه بوده . دستگاه‌های پیچیده و هولناک که هنوز هم دیدنشان لرزه بر اندام می‌اندازد. در باروت از این وسایل خیلی استفاده‌شده است و طبیعتاً تماشای کاربرد آن‌ها چندان لطفی ندارد. بی‌بی‌سی که درزمینهٔ نمایش خشونت همواره شبکه بسیار محتاطی بوده است ، این بار هر چه توانسته شکنجه و قتل و خونریزی و سلاخی در سریال گنجانده است شاید بشود گفت که سریال باروت از منظر خشونت، تلفیقی است از فیلم "مصائب مسیح" مل گیبسون با فیلم های اسلشری چون "اره" و "خادم" و "کشتار با اره‌برقی در تگزاس". در همان ابتدای سریال که پیکر پیرزندی را از زیر ورقه فولادی می‌گذرانند و وزنه‌ی صد کیلویی روی ورقه می‌گذارند تا زجرکش شود، تکلیف مخاطب با سریال معلوم خواهد شد. همین خشونت افراطی اعتراض‌های زیادی را علیه سریال برانگیخت. بینندگان سریال به سرعت در فضای مجازی نسبت به این حجم از خشونت و شبعیت واکنش نشان دادند و آن را بسیار هول‌انگیز و تلخ و آزار دهند ارزیابی کردند هرچند پیش از نمایش سریال به بینندگان هشدار داده می‌شود که ممکن است صحنه‌هایش آزاردهنده باشد اما بازهم خیلی از این خشونت فیزیکی شوکه شده‌اند، البته در سوی دیگر، هوادارانی هم هستند که این صحنه‌ها چیز جز بازتاب دادن واقعیت تاریخ نیست و حذف آن‌ها به‌نوعی تحریف تاریخ خواهد بود. خود هرینگتون نیز از این قضیه دفاع کرده و گفته است :" نمی‌توان صحنه‌های اعدام را از سریال حذف کرد و آزار و شکنجه‌های اطرافیان کتسبی و اعدام کار درستی نیست. بیننده باید بداند چرا شخصیت‌های داستان دست به این اعمال زده‌اند.
سورپرایز سکانس اول
سکانس ابتدایی اپیزود اول سریال حقیقتاً درخشان، نفس‌گیر و خوش‌ساخت است . صحنه‌ای که آدم را یاد سکانس ابتدایی فیلم "لعنتی‌های بی‌آبرو" ساخته‌ی "کوئنتین تارانتینو" می‌اندازد. اینجا هم کاتولیک‌ها در خانه زن‌عموی کتسبی جمع شده‌اند تا مراسم روحانی به‌جای آورند . اما مأموران شاه از راه می‌رسند . کشیش‌ها و ادوات عبادت پشت دیوارهای کاذب خانه مخفی می‌شوند. اما امور بدطینت و باهوش پادشاه دست‌بردار نیست و وجب‌به‌وجب آن خانه را می‌گردد. این در حالی است که کتسبی و دیگر اعضای خانواده مجبورند خونسردی خود را حفظ و وانمود کنند از این بابت نگران نیستند. این سکانس‌های طولانی و پرهیجان البته پایان بسیار غافلگیرکننده‌ای دارد که به‌نوعی موتور محرکه‌ی دیگر وقایع سریال است .
*
بخش عمده‌ای از اهمیت پروژه‌ی باروت، به حضور کیت هرینگتون، بازیگر نقش جان اسنو مرتبط است . او پیش از آن به نمایش دران فصل آخر بازی تاج‌وتخت آینده‌نگر کرده و در یک سریال پرزرق‌وبرق حضور یافته تا ابعاد دیگری از هنر خود را به اثبات برساند.
سابقه‌ی داستان پنجم نوابر در آثار هنری
باروت‌های کهنه
باروت، بازسازی برهه‌ای سیاه و مشهور در تاریخ انگلستان است و یکی از معروف‌ترین داستان‌های تاریخی و حماسی بریتانیا را به تصویر می‌کشد. قیام پنجم نوامبر، گای فاکس، رابرت کاسبی و تبعات جنبش آنان همواره موردتوجه اهالی تئاتر ، سینما و تلویزیون بوده است. چیدمان نیروهای خیر و شر و عملیات حماسی و قهرمانانه‌ی موجود در آن باعث شده است که همیشه ظرفیت دراماتیک بسیاری داشته باشد. خصوصاً که شهرت آن در بریتانیا چیزی است در مایه های شهرت آن بریتانیا چیزی است در مایه های شهرت داستان "رستم و اسفندیار" در ایران. از همین رو تابه‌حال فیلم و سریال‌های زیادی با نگاهی به این قصه ساخته‌شده است.
سریال های باروتی
بریتانیایی‌های از کودکی درباره‌ی کتسبی و فاکس قصه می‌شنوند و می‌خوانند و به‌نوعی با ماجراهای قهرمانانه‌ی آن بزرگ می‌شوند. در سال 2004 از این داستان سریالی دیگر تهیه‌شده بود که "رابرت کارلایل" در آن نقش "شاه جمیز" را بازی می‌کرد و "مایکل فاسبندر" در نقش گای فاکس ظاهرشده بود. سریال "باروت 11/5" محصول دیگری از شبکه بی‌بی‌سی بود که به این رخداد می‌پرداخت و "آدام کمپ" نویسندگی و کارگردانی آن را بر عهده داشت. در این اثر نیز "تامس وینتور" نقش شاه جیمز را بازی می‌کرد اما درگذشته‌های دور، یعنی در سال 1923 نسخه‌ی سینمایی این واقعه نیز ساخته شد؛ فیلمی با عنوان "گای فاکس" به کارگردانی "موریس الوی" که "متسون لنگ" در آن نقش گای فاکس را بر عهده داشت و نقش رابرت کاسبی را هم "هیو باکلر" ایفا کرده بود. این نسخه البته بسیار مهجور است.
تاج‌وتخت تأثیر کتسبی
فارغ از سریال‌های نامبرده، بسیارند فیلم‌ها و سریال هایی که از این واقعه و شخصیت‌های کتسبی و فاکس الهام گرفته‌اند و داستان خود را بر مبنای پلات آن بناکرده‌اند. حتی برخی قسمت‌های سریال مشهور بازی تاج‌وتخت نیز متأثر از این رخداد تاریخی هستند. خیلی‌ها معتقدند اپیرود آخر فصل ششم این سریال با عنوان "بادهای زمستانی" نیز بر اساس داستان پنجم نوامبر ساخته‌شده است . در "فرود پادشاه" نیز دقیقه داستان با جزئیاتی مشابه رخداد پنجم نوامبر شکل می‌گیرد و پیش می‌رود. این رخداد از قرن نوزدهم روی صحنه‌های تئاتر نیز به تصویر کشیده شده است . بازیگران بسیار مشهور و بزرگی در قالب کتسبی و فاکس فرورفته‌اند تا آن روزگار سیاه را بازنمایی کنند. در دنیای ادبیات نیز نویسندگانی چون "جان میلتون" ، "ویلیام هریسون" و "مارتین چازلویت" به سراغ این رخداد تاریخی رفته‌اند و از آن به‌عنوان ماده‌ای خام ادبی بهره برده‌اند.
