گنج‌های سهراب سپهری در دل کویر / به مناسبت مرمت آثار هنری موزه هنرهای معاصر کرمان به این مرکز شگفت‌انگیز رفته‌ایم
سامان محمدی: فقط یک تابلوی شاعر کاشانی اخیرا در حراج تهران 5 میلیارد و100میلیون‌تومان فروش رفت، جالب است بدانید646 اثر از او در کرمان نگهداری می‌شود.
ایران آرت: حتما یادتان هست چندهفته پیش، تابلویی از سهراب سپهری در حراج تهران با بیش از پنج میلیارد تومان فروش رفت. حالا فکرش را بکنید، جایی باشد که در آن 646 اثر از سپهری نگهداری شود. شگفت‌انگیز است نه؟ یک حساب سرانگشتی بکنید و ببینید چه ارزش هنری‌ای در اینجا نهفته است... چند میلیارد؟
از موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان سخن می‌گوییم که مجموعه‌ای کم‌نظیر از هنرمندان را در خود جای داده؛ نه فقط از سهراب سپهری و موسس موزه یعنی علی‌اکبر صنعتی، بلکه از هنرمندان شاخص جهان مثل آگوست رودن و کاندینسکی و دیگران. علاوه بر این‌که بی‌گمان این موزه، یکی از ارزشمندترین بناهای کشور است که بخشی از تاریخ، فرهنگ و هنر ما را در دل خود به نمایش گذاشته.
اخیرا در خبرها خواندیم که دست به کار مرمت آثار این موزه شده‌اند. همین چند روز پیش بود که سیدمجتبی حسینی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چمدانش را به مقصد کرمان بست و رفت تا از موزه هنرهای معاصر صنعتی بازدید کند. البته او فقط برای تماشای آثار سپهری و صنعتی‌زاده و کمال‌الملک به آنجا نمی‌رفت. حسینی طی این بازدید، تفاهم‌نامه همکاری بین با استانداری کرمان امضا کرد تا مرمت آثار این مجموعه آغاز شود. بر اساس این تفاهم‌نامه، معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گزارشی از آثار موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان تهیه و پیشنهاد مرمت آثار این موزه را به همراه گروه کارشناسان هنری و مرمتی به استانداری کرمان معرفی می‌کند و با کمک‌های نقدی استانداری کرمان، آثار موزه هنرهای معاصر کرمان مرمت می‌شود. بر اساس گزارش متخصصان و کارشناسان در این طرح، ۱۰۵۰ اثر در گنجینه موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان بررسی شده است و ۳۱۵ اثر در اولویت نخست مرمت قرار گرفته‌اند. به همین بهانه سری به این مجموعه کم‌نظیر هنری زده‌ایم.
رد پای سیدجمال‌الدین اسدآبادی و سفر حج
ماجرای شکل‌گیری موزه صنعتی کرمان، کم شگفت‌انگیز نیست. این موزه، بنایی است که در گذشته‌های نه‌چندان‌دور به دست حاج اکبر صنعتی‌زاده بنا شد. این بنا حاصل سیر و سلوک حاج اکبر صنعتی‌زاده در سفر حج و رخصت‌طلبیدن او از سیدجمال‌الدین اسدآبادی برای خدمت به بارگاه الهی است. سید جمال‌الدین اسدآبادی اما حاج اکبر صنعتی را ملزم به خدمت خلق می‌کند. این رویداد سبب می‌شود صنعتی‌زاده بنایی را برای کودکان پرورشگاهی و بی‌سرپرست کرمان بنا کند.
پرورشگاه صنعتی کرمان در سال ۱۲۹۵ هجری شمسی و در مساحتی حدود ۴۵ هزار متر مربع توسط این مرد خیر تأسیس شد .بیشتر کودکان تحت مراقبت با تعلیم و تربیت خوب مؤسس آن، حاج اکبر به افرادی بلندآوازه تبدیل شدند. از دل این بنای تاریخی و زیبا هنرمندانی ظهور کردند که مهم‌ترین آنها چهره شاخص مجسمه‌سازی ایران استاد علی‌اکبر صنعتی‌زاده است. پرورشگاه صنعتی در سال ۱۳۵۶ به منظور نگهداری و نمایش آثار استاد سیدعلی‌اکبر هنرمند مجسمه‌ساز و نقاش و آثار دیگر هنرمندان ایران و جهان به موزه تبدیل شد. این موزه در چندین سال فعالیت به گنجینه‌ای بزرگ از آثار استاد صنعتی و سهراب سپهری بدل شده است که می‌توان آن را یکی از پایگاه‌های هنری مهم برای فضای گردشگری دانست.
در بهشت به روی‌مان باز شد
لابه‌لای مجسمه‌های علی‌اکبر صنعتی‌زاده می‌چرخیم که مجتبی ملک‌زاده را می‌بینیم؛ هنرمند برجسته خوشنویس، که مثل ما به بازدید آمده است، می‌گوید وقتی سال 1356 این موزه افتتاح شد، جوانی 16 یا 17 ساله بوده:« در آن زمان کرمان هیچ امکانات فرهنگی خاصی نداشت به همین خاطر افتتاح موزه صنعتی کرمان برای من و جوانانی چون من مانند این بود که در بهشت به روی ما باز شده است. به همین خاطر نیز هیچ وقت نخستین باری را که وارد این موزه شدم فراموش نمی‌کنم. نمایش آثار هنرمندان بزرگی چون هنری مور، واسیلی کاندینسکی و... برای من خاطره‌ای فراموش ناشدنی آفرید.» ملک‌زاده با اشاره به جذابیت بنای موزه صنعتی کرمان می‌گوید: حفظ شکل سنتی بنا و تاریخی که در دل آن نهفته است برای من بسیار جذاب بوده و هست چون تاریخی که مرحوم علی‌اکبر صنعتی‌زاده در آن رقم زده قابل لمس است ضمن این‌که در عین مدرن‌شدن، کارکرد فضاها و ارتباط با گذشته آن کاملا حفظ شده است. در واقع شکل بنا یکی از جذابیت‌های خاص این موزه به شمار می‌رود که خوشبختانه هنوز هم حفظ شده است.
این هنرمند درباره مرمت آثار موزه هنرهای معاصر کرمان هم ابراز خرسندی می‌کند و می‌گوید: متأسفانه بخشی از آثار این موزه به دلایل متعددی بد نگهداری شدند به همین خاطر مرمت آثار با ارزش این فضا اتفاق بسیار ارزشمندی است که قطعاً برای همه هنرمندان بسیار مهم و حیاتی است.
همزیستی مسالمت‌آمیز آگوست رودن و کمال‌الملک در کرمان
تا حالا به موزه هنرهای معاصر تهران رفته‌اید؟ لابد می‌دانید که گنجینه بزرگی از هنر ایران و جهان در این موزه نگهداری می‌شود. به موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان چطور، رفته‌اید؟ اگر نرفته‌اید و اهل سرزدن به مراکز هنری هستید، تماشای آثار این موزه را در اولویت قرار دهید. 19 اثر از هنرمندان شاخصی خارجی، در کنار هنرمندان ایرانی، این موزه را همپای موزه هنرهای معاصر تهران مهم کرده است.
در موزه صنعتی کرمان حدود ۱۲۰۰ اثر هنری نگهداری می‌شود؛ بیشتر این آثار هنری شامل مجسمه‌های برنزی، گچی، مرمری و چوبی، تابلوهای موزائیک سنگ، نقاشی‌های سیاه‌قلم، رنگ روغن و آبرنگ می‌شود. در این موزه آثار هنرمندان معاصر خارجی نظیر آگوست رودن، هنری مور، بن نیکلسن، آلبر مارکه، امیل نولده، بلاکادار، بوناتی، واسیلی کاندینسکی، جاکوب اپشتاین و تام فیلیپس و هنرمندان معاصر ایرانی از جمله کمال الملک، علی‌اکبر یاسمی، ژازه تباتبایی، محمد حیدریان، رسام ارژنگی، پرویز تناولی و سهراب سپهری نگهداری می‌شود. شگفت‌انگیز است نه؟
بیرون‌آوردن آثار هنری از پستوها
عبدالرضا اکبری
فعالیت موزه صنعتی کرمان، رویداد مهمی در راستای رشد هنر و گردشگری است؛ همه آثار تاریخی و باستانی که قدمت و پیشینه‌ای دارند، باید حفظ شوند زیرا این بخش‌ها می‌توانند گوشه‌ای از تاریخ ما را روایت کنند. بنابراین در هر کشوری تمام نمونه‌های هنری از آثار تجسمی گرفته تا هر آنچه از دل خاک بیرون می‌آید باید حفظ و حراست شود.
به همین دلیل، نقش موزه‌ها در چرخه فرهنگی کشور پررنگ است. بدیهی است که آثار هنری و تاریخی در دل موزه‌ها بیشتر دیده می‌شوند تا در کنج خانه‌ها یا دانشگاه‌ها. به همین خاطر من فکر می‌کنم فعالیت موزه صنعتی کرمان و مرمت آثار هنری آن نیاز مهمی است که می‌تواند پیشینه فرهنگی کشور را به نمایش بگذارد.
از همین رو، مرمت آثار هنری موزه صنعتی کرمان، رویدادی مبارک است زیرا می‌تواند به افراد کنجکاو و پژوهشگر در بررسی و تحقیق تاریخ این مرز و بوم کمک کند و صد البته توسعه بخش گردشگری را نیز به دنبال خواهد داشت.
این‌که درباره این موزه سخن می‌گویم یک دلیلش هم این است که اصالتی کرمانی دارم؛ کرمان از جمله شهرهای زیبای ایران است که به واسطه قدمت تاریخی و فرهنگی، نقاط دیدنی و ابنیه بسیاری دارد که می‌تواند برای علاقه‌مندان به این حوزه جذاب باشد البته من فکر می‌کنم افزایش آثار موزه صنعتی کرمان و تمرکزبخشیدن به آثار این مجموعه نیز در راستای توسعه گردشگری و فعال‌شدن بخش‌های مختلف فرهنگی شهر بسیار مؤثر است به همین خاطر پیشنهاد می‌کنم آثار ارزشمند را از گنجینه‌ها خارج کنیم و از کنج خانه‌ها و ... به موزه ببخشیم و اهدا کنیم تا این گنجینه با شکلی غنی‌تر فعالیت کند. این‌که مسئولان دست به کار مرمت آثار این مرکز هنری مهم شده‌اند، خبر بسیار خوبی است.
معماری سنتی کنار مدرن‌های خارجی
جذابیت‌های اینجا فقط به آثار کم‌نظیری که در آن نگهداری می‌شود، خلاصه نمی‌شود. ساختمان اصلی موزه از دیگر جذابیت‌های این فضای فرهنگی و تاریخی است.
بنای آن به صورت خطی شکل گرفته و از خشت خام در پی و آجرتراش در روکار ساخته شده است. سقف این موزه به شیوه معماری سنتی ایران، گنبدی است.
جلوی بنا رواقی وجود دارد که به شیوه ایرانی برای حفاظت و سایه‌انداختن و خنک کردن اتاق‌ها به کار رفته است. سر در ورودی بنا ترکیبی از کاشی‌های معرق فیروزه‌ای، سیاه‌رنگ و آجر است که در سال ۱۳۲۷ به بنای اصلی الحاق شده و زیبایی خاصی به بنا بخشیده و چشم‌نواز و دلفریب است.
بنا تزئین خاصی ندارد، اما از نظر معماری با توجه به این که در برهه خاصی از تاریخ معماری شکل گرفته حائز اهمیت بوده و در واقع آخرین روزهای تلفیق معماری سنتی را به نمایش می‌گذارد. همه اینها وقتی جالب است که شما در دل این معماری سنتی ایران، به تماشای آثار هنرمندان آوانگارد خارجی مثل کاندینسکی و رودن می‌پردازید.
این گزارش روز 28 مردادماه در روزنامه جام جم منتشر شده است
