گزارش تحلیلی ایران‌آرت از یک هفته پرسروصدا پس از دیدار پگاه آهنگرانی با عباسعلی کدخدایی؛ چند گمانه و چند پرسش را در این باره بررسی کرده‌ایم
ماجراهای دختری با کفش‌های کتانی در اتاق سخنگوی شورای نگهبان/ فتنه 88 یا جنبش مردمی سبز؟
در این گزارش، به دنبال پاسخ برای بیش از ده سوال در این رابطه گشته‌ایم...
ایران‌آرت، صابر محمدی: آنها که توییتر عباسعلی کدخدایی را دنبال می‌کنند احتمالا هیچ‌گاه فکرش را هم نمی‌کردند که روزی، مهم‌ترین و جنجالی‌ترین خبر سینمای ایران در ماه پایانی بهار نخستین‌بار از حساب توییتری او که سخنگوی شورای نگهبان است به بیرون درز کند.
دقیقا یک هفته پیش و کمی پیش از آغاز تعطیلات طولانی آخر هفته گذشته، کدخدایی عکسی سه نفره از خودش، پگاه آهنگرانی بازیگر سینمای ایران و سهیل کریمی مستندساز اصول‌گرا را در توییترش منتشر کرد و در توضیح این تصویر نوشت: «خانم آهنگرانی سوالاتی پیرامون انتخابات سال۸۸ داشتند که تلاش کردم به آنها پاسخ بدهم. در پایان از ایشان دعوت کردم به عنوان یکی از ناظران مردمی شورای نگهبان بر فرآیند انتخابات پیش رو (اسفند ۹۸) نظارت کنند تا از نزدیک با نحوه عملکرد ناظران ما آشنا شوند».
پس از انتشار شرح مختصر این دیدار هم خبر آمد که پگاه آهنگرانی در حال تولید مستندی درباره وقایع انتخاب سال 88 است. توییت کدخدایی در حالی منتشر می‌شد که تا آن لحظه آهنگرانی هیچ خبری از در دست تولید بودن چنین مستندی به رسانه‌ها نداده بود.
از سوی دیگر، انتشار این توییت مصادف بود با برگزاری دادگاه محمدرضا خاتمی، از فعالان سیاسی اصلاح‌طلب که مدعی بود شواهدی در دست دارد از تقلب در انتخابات ریاست جمهوری سال 88. برگزاری این دادگاه به صورت علنی، که البته به دستور قاضی مبنی بر عدم اعلان مفاد آن صد در صد هم علنی نبود، نخستین رویداد رسمیِ قضایی بود که پیرامون ماجرای تقلب در انتخابات آن سال شکل می‌گرفت. آیا کدخدایی که به عنوان سخنگوی شورای نگهبان، هیچ جزئیاتی درباره دادگاه خاتمی در اختیار خبرنگاران قرار نداده بود، با این توییت می‌خواست رفتاری هم‌پوشان را اتخاذ و پیغامی برای ما مخابره کند؟ البته این‌سوال که سویه صرفا سیاسی دارد تنها سوالی نیست که ما در این گزارش ایران‌آرت در پی یافتن پاسخی برایش خواهیم بود.
کدخدایی چه چیزهایی را لو داد؟
توییت عباسعلی کدخدایی، تنها در دست تولیدبودن مستندی به کارگردانی پگاه آهنگرانی را لو نداد. حتی می‌شود گفت چنین خبری اساسا بنا بر این توییت لو نرفت. اما خب بدیهی بود که این بازیگر سینما برای احوال‌پرسی و تبریکِ پیشاپیش عید سعید فطر به دفتر سخنگوی شورای نگهبان نرفته و از این دیدار باید منتظر یک خروجی سینمایی بود متناسب با حرفه آهنگرانی و همین‌طور احتمالا متناسب با دغدغه‌های سیاسی مشخص این بازیگر.
این توییت علاوه بر اینکه کار آهنگرانی برای تولید فیلمی مستند درباره وقایع انتخابات سال 88 را لو داد، پرده از ضلع دیگری از یک مثلث عجیب را برداشت؛ مثلث کدخدایی، آهنگرانی و نیز سهیل کریمی. این مستندساز اصول‌گرا در جلسه آهنگرانی با کدخدایی چه می‌کرد؟ او با آهنگرانی همراهی کرده بود تا دفتر سخنگوی شورای نگهبان، یا از سوی این شورا برای حضور در جلسه‌ای که یک سینماگر قرار بود طی آن با کدخدایی دیدار کند فراخوانده شده بود؟ البته پس از چند روز و طی واکنشی که کریمی نشان داد، مشخص شد که او در ساخت این مستند همکار پگاه آهنگرانی است. به این واکنش و به چند و چون این همکاری در ادامه اشاره خواهیم کرد، اما ابتدا برویم و ببینیم سه طرفِ حاضر در این جلسه را چه‌قدر می‌شناسیم...
مثلثِ دیدار سیاسی ـ سینمایی در شورای نگهبان
ضلع اول؛ عباسعلی کدخدایی: عباسعلی کدخدایی در دو دوره متفاوت در شورای نگهبان به عنوان عضو حقوقدان و سخنگوی این نهاد حضور داشته است؛ دوره اول که بین سال‌های ۸۰ تا ۹۲ بود (سه سال پایانی به عنوان سخن‌گو فعالیت داشت) و دوره دوم که از سال ۹۵ آغاز شده و تا به امروز ادامه دارد. این دسته‌بندی زمانی، از آقای سخن‌گو دو چهره متفاوت ساخته است. او که در اوج اتفاقات ریاست جمهوری سال ۸۸ عضو شورای نگهبان بوده، با اختلاف تنها یک رأی از سوی مجلس نهم از ادامه عضویت در شورا بازماند، اما پس از سه سال دوری با روی کار آمدن مجلسی به ظاهر اصلاح‌طلب بار دیگر عضو حقوقدان شورای نگهبان نام گرفت.
او که در بدو ورودش باز هم به سمت سخن‌گویی شورای نگهبان منصوب شده بود، تلاش کرد چهره‌ای متفاوت از گذشته از خود به نمایش بگذارد. چه آن روز که به اصلاح‌طلبانِ مجلس وعده همکاری در تصویب قانون انتخابات را داد و چه روزی که به توییتر پیوست یا با ایجاد کانال تلگرامی در صدد برآمد تا فاصله همیشگی بین سخن‌گویی نهاد نظارتی انتخابات با مردم عادی را کم کند.
او از دیدار با آهنگرانی چه هدفی را دنبال کرده است؟ به این پرسش در ادامه خواهیم پرداخت.
ضلع دوم؛ پگاه آهنگرانی: آن روز از سال 1380 که پگاه آهنگرانیِ شانزده ساله روبه‌روی دوربین رخشان بنی‌اعتماد رفت تا در فیلم مستندی درباره انتخابات ریاست جمهوری با نام «روزگار ما» بازی کند، هیچ فکرش را نمی‌کرد که بعدها یک انتخابات ریاست جمهوری دیگر تا این حد بر زندگی و کارنامه‌اش تاثیرگذار باشد. می‌شود گفت زندگی شخصی و حرفهای او را می‌شود به قبل و بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال 88 تقسیم کرد.
البته پگاه آهنگرانی که بازیگر تحسین‌شده فیلم‌های «دختری با کفش‌های کتانی» و «زندان زنان»، کارگردان مستندهای قدردیده «تماشاخانه» و «محاکات غزاله علیزاده» و ستون‌نویس روزنامه اعتماد بود، نه دقیقا در همان سال 88 که دو سال بعد به دردسر افتاد. او در سال 88 عضو ستاد انتخاباتی میرحسین موسوی در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بود و مردادماه آن سال هم یک بار برای ارائه توضیحات به دادسرای انقلاب فراخوانده شده بود، اما در سال 90 و در حالی که به آلمان دعوت شده بود تا جام جهانی فوتبال زنان را برای شبکه دویچه وله به صورت وبلاگی پوشش دهد بازداشت شد.
گمانه‌زنی‌ها درباره بازداشت آهنگرانی بیشتر ناظر بر نقش موثر او در کمپین‌های انتخاباتی میرحسین موسوی بود اما خودش بعدها گفت که در بازجویی‌ها به خاطر کارگردانی فیلم مستند «ده‌نمکی‌ها» مورد بازخواست قرار گرفته است؛ «ده‌نمکی‌ها» فیلمی بود که او درباره مسعود ده‌نمکی کارگردان سینمای ایران و از اعضای پیشین انصار حزب‌الله ساخته بود. بازداشت اول با تحمل هفده روز انفرادی در زندان اوین با قرار وثیقه 100میلیون تومانی برای او به پایان رسید اما او دو سال بعد دوباره بازداشت شد.
دستگیری‌های این بازیگر البته او را در کار سینمایی، کم‌کار نکرد تا آنجا که در سال پس از این اتفاقات او در شش فیلم جلوی دوربین رفت و در دو سال بعد نیز در هفت فیلم سینمایی حضور پیدا کرد اما از سال 95 تا کنون خودش را از سینما کنار کشیده؛ حالا شاید بتوانیم پی ببریم که او چرا در بازیگری این قدر کم‌کار شده است. شاید به خاطر تمرکز بر فیلم مستند جدیدش درباره وقایع سال 88.
به نظر می‌رسد با این سوابق، کمتر کسی باشد که بپرسد چرا از بین سینماگران، آهنگرانی به دیدار با سخنگوی شورای نگهبان رفته و چرا او ساخت فیلمی درباره سال 88 را کلید زده است.
ضلع سوم؛ سهیل کریمی: سهیل کریمی از مستندسازان اصولگرایی است که آثارش بیشتر متمرکز بر جنگ تحمیلی و جنگ نرم بوده است. او که در دیدار کدخدایی و آهنگرانی حاضر بود، هفته گذشته از همکاری‌اش با آهنگرانی پرده برداشت و گفت این دو نفر با دو دیدگاه کاملا متفاوت در تولید این فیلم حضور خواهند داشت. کریمی در سال ۸۲ برای ساخت یک فیلم مستند به همراه سعید ابوطالب به عراق رفت که در آنجا به اسارات نیروهای امریکایی و انگلیسی درآمده و پس از پنج ماه به ایران بازگشت.
این مستندساز در زمینه کارگردانی، گویندگی، تهیه‌کنندگی و... فعالیت کرده تا کنون بیش از 60 فیلم و مجموعه مستند ساخته است. به حرفهای او پس از توییت کدخدایی درباره دیدارش با آهنگرانی خواهیم پرداخت.
مردم چه واکنشی به پیشنهاد نشان دادند؟
یکی از فرازهای توییت کدخدایی که با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد، پیشنهاد این عضو شورای نگهبان به پگاه آهنگرانی مبتنی بر حضور او به عهنوان ناظر مردمی در انتخابات مجلس شورای اسلامی در اسفندماه پیش رو بود. برای اینکه بتوانیم واکنش‌ها را از جنس‌های مختلف پیگیری کنیم، به نظرات کاربران خبرآنلاین ذیل گزارشی که این سایت درباره این پیشنهاد منتشر کرده، سرک کشیده‌ایم. خبرگزاری خبرآنلاین از کاربران خود خواسته بود تا به این سوال پاسخ دهند که آیا حضور ناظر مردمی در انتخابات می‌تواند باعث اعتمادسازی بیشتر به عملکرد شورای نگهبان شود؟ و آیا حاضر هستند یکی از ناظران مردمی شورای نگهبان در انتخابات باشند؟
برخی از کاربران از این تصمیم شورای نگهبان استقبال کرده‌اند، آن‌چنان که یکی از کاربران نوشته است: «به نظرم این گام مثبت شورای نگهبان برای جلب اعتماد و به میدان آوردن همه آحاد مردم با گرایشات مختلف است و البته پاسخ محکمی به کسانی که از سخت بودن این شورا در مواضع خود سخن می‌گویند با این نگاه همه مخالفان خلع سلاح شدند به امید انتخابات خیییییییلی پر شور و حداکثری».
اما در میان پاسخ‌هایی که کاربران به این سوال داده‌اند برخی از افراد هم بوده‌اند که با اما و اگر به این پیشنهاد کدخدایی برخورد کرده‌اند و حتی آن را راهکاری برای به پای صندوق کشاندن مردم می‌دانند. یکی از کاربران در همین راستا از نظارت استصوابی شورای نگهبان گلایه کرده و نوشته است: «قبل از نظارت مردمی بر اجرای انتخابات ابتدا باید در خصوص رد صلاحیت بی‌حساب و کتاب و خودی و نخودی‌کردن نامزدها با نظارت استصوابی که موجب دلسردی مردم هست فکری بشه. مشکل باید از ریشه حل بشه وگرنه نظارت بر منتخبین شورای نگهبان هیچ مشکلی رو حل نمی‌کنه».
اما دسته سوم هم کاربرانی بودند که از اساس دعوت پگاه آهنگرانی برای حضور در انتخابات به عنوان ناظر مردمی را جدی نگرفته‌اند و به زبان طنز با این پیشنهاد برخورد کرده‌اند. اردلان از این دسته از کاربران بوده که نوشته است: «ما رو گرفتین؟ سوال سره کاری میپرسین؟ شورای نگهبان و ناظری غیر از خودشون؟؟؟ ولمون کنید تو رو خدا...».
اما خود پگاه آهنگرانی هم این پیشنهاد را بی‌پاسخ نگذاشت...
هدیه رو وا نکرده پس فرستاد...
آهنگرانی در واکنش به پیشنهاد سخنگوی شورای نگهبان برای نظارت بر انتخابات مجلس در اینستاگرامش نوشت: «به گمانم این پیشنهاد صرفا جهت ابراز حسن نیت بود و من آن را چندان جدی نگرفتم چون حرفه من سینماست و علاوه بر اینکه شخصا علاقه‌ای به ایفای نقش ناظر در چنین معرکه‌ای ندارم آن را چندان عملی هم نمی‌بینیم چون کاری که احزاب و سازمانها با تشکیلات و سازماندهی وسیع نتوانستند انجام دهند و هزاران حرف و حدیث در آن به وجود آمد، چگونه ممکن است امثال من به شکل فردی بتوانند، پس منطقی است که نباید این پیشنهاد بزرگوارانه را جدی تلقی کنیم و بهتر است هر کدام به کاری که بیشتر بلدیم بپردازیم».
همکاری یک بازداشتیِ جنبش سبز با مستندسازی که می‌گوید: «فتنه 88»
دو روز از انتشار توییت کدخدایی گذشته بود که مرد عجیب حاضر در آن عکس سهنفره اعتراف کرد در حال همکاری با پگاه آهنگرانی است. سهیل کریمی که با روزنامه اصولگرای خراسان گفت‌وگو می‌کرد درباره مستند مشترکش با پگاه آهنگرانی درباره انتخابات ۸۸ گفت: «50درصد از کار کارگردانی و 50 درصد از کار تهیه‌کنندگی به عهده خانم آهنگرانی بوده و 50 درصد من، به طور طبیعی ایشان باید شخصیت‌های هم‌طیف خود را معرفی می‌کردند و من هم شخصیت‌های هم‌طیف خود را معرفی می‌کردم. از طرف ایشان کمتر از یک ماه پیش به منزل آقای تاج‌زاده رفتیم و مصاحبه‌ای چهار ساعت و نیمه انجام دادیم. این مستند سه اپیزود است که سومی را به طور مشترک می‌سازیم. اما ترتیب دو اپیزود را با شیر یا خط مشخص می‌کنیم! اپیزود مشترک هم از همین مراودات من و خانم آهنگرانی درآمده است. در یک سال گذشته که خانم آهنگرانی به دفتر من می‌آمدند، از ابتدا بنا بود روی سوژه‌ای کار کنیم که کنتراست زیادی در تفاوت نگاه ایشان و من به آن سوژه باشد؛ چه سوژه اعتقادی باشد و چه سیاسی. می‌خواستیم روی یک سوژه به اشتراک برسیم و کار کنیم، اما سوژه خاصی نداشتیم. 5-4 جلسه اول فقط صرف این شد که به سوژه برسیم؛ سوژه‌ای که من به آن می‌گویم «فتنه 88» و ایشان می‌گویند «جنبش مردمی سبز». تصاویر این بحث‌ها اپیزود دیگر را تشکیل می‌دهد. برای دیدار با سخنگوی شورای نگهبان ایشان پوشش خودشان را داشتند که من پیشنهاد دادم کمی برای این دیدار، سفت و محکم‌تر باشد. ایشان پرسیدند با چادر بیایم؟ من گفتم نه لازم نیست این‌قدر هم محکم باشد! (با خنده) ولی عرف را رعایت کنید. خانم آهنگرانی هم از این پیشنهاد استقبال کردند و صبح دیدار با آقای کدخدایی، مقنعه‌ای خریدند».
آنها می خواهند از اجتماع دو نظر و نگاه متفاوت در یک مستند سیاسی نهایت استفاده را ببرند و بگویند این مستند بی‌طرف است یا دست کم توانسته دوسونگر باشد و یک‌طرفه به قاضی نرفته است یا اینکه آهنگرانی خواسته با به پای کارآوردن کریمی که اصولگرای پرنفوذی است، راحت‌تر، از در بسته اتاق مسوولان وارد شود و از روابط او استفاده کند برای دسترسی راحت‌تر به یکسری سوژه‌های مصاحبه و دسترسی راحت‌تر به منابع و اسناد منتشرنشده و حرفهای ناگفته؟
برای یافتن پاسخ‌هایی برای این پرسش‌ها ظاهرا تا نمایش محصول کار این دو باید صبر کنیم.
چه می‌شود؟
شورای نگهبان در سال‌های گذشته و با رد صلاحیت برخی افراد که حتی برخی‌شان از چهره‌های تاثیرگذار انقلاب اسلامی هم محسوب می‌شدند، مورد انتقاد قرار گرفته است و حالا عده‌ای، همان طور که پیش از این هم نوشتیم معتقدند ارائه ایده «ناظر مردمی» اقدامی نمایشی در راستای اعتمادسازی است. با این حال، آن‌چه این روزها رخ داده و سخنگوی شورای نگهبان را بر آن داشته تا از ایده «ناظر مردمی» سخن بگوید و پیشنهاد آن را به پگاه آهنگرانی بدهد، چیزی متفاوت‌تر از رفتار او و همکارانش در شورا است. آیا قرار است شورای نگهبان روال جدیدی را در سالی که منتهی به انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی است در پیش بگیرد؟ یا تمام این احتمالات غلط از آب در می‌آید و تعارف‌زدن عنوان «ناظر مردمی» را نباید چندان جدی گرفت؟
اگر پاسخ آهنگرانی به پیشنهاد کدخدایی مثبت بود، می‌شد پاسخ‌های دوگانه به این پرسش را تحلیل کرد، اما او به عنوان تنها فردی که با چنین پیشنهادی مواجه شده، پرونده را کاملا بسته و گزینه‌ها را از روی میز کنار زده است. علاوه بر همه این‌ها، اگر هدف از طرح چنین مباحثی، داغ‌کردن تنور انتخابات به صورت کلی است، باید پرسید در حالی که بزرگان اصلاح‌طلبان به‌صراحت اعتراف کرده‌اند که با «تکرار»کردنشان بعید است کسی نظرش عوض شود و از سوی دیگر با توجه به اینکه هنرمندان در حال پاسخ‌گویی به مردم بابت تشویق به رأی‌دادن به حسن روحانی در انتخابات گذشته هستند، این حنا چه رنگی خواهد داشت؟
