باید به هنر همه‌جانبه نگاه شود / گزارشی از هجمه‌های این روزهای تئاتر
رحمت امینی معتقد است شرایط و اوضاعی که در یکی، دو ماه اخیر در حوزه تئاتر به وجود آمده غیرمنصفانه است و برخورد درستی با این حرفه نمی‌شود.
ایران آرت: این روزها شاهد هجمه‌های گوناگون به تئاتر هستیم، انگار برخی دوست دارند که به بهانه‌های مختلف حال تئاتر را دگرگون کنند، اما تئاتر یک هنر همگانی است و تحت لوای قوانین حاکم بر جامعه دارد کار خودش را می‌کند و از تنوع نگاه و ساختار هم برخوردار هست و از آن‌سو نیز بارها اثبات شده که هر زمان حال تئاتر خوب بوده، حتما بازتاب خوبی هم برای جامعه داشته و در ایجاد هنجارها نقش‌آفرین بوده است. برای آنکه بهتر بدانیم اوضاع از چه قرار است، با سه فعال تئاتری درباره چندوچون این هجمه‌ها گفت‌وگو کرده‌ایم که در این گزارش می‌خوانید.
رحمت امینی: هجوم بی‌رحمانه‌ای نسبت به هنر تئاتر در حال شکل‌گیری است
رحمت امینی، استاد دانشگاه و کارگردان تئاتر، معتقد است شرایط و اوضاعی که در یکی، دو ماه اخیر در حوزه تئاتر به وجود آمده غیرمنصفانه است و برخورد درستی با این حرفه نمی‌شود. امینی با اظهار تأسف از اینکه هجوم بی‌رحمانه‌ای نسبت به هنر تئاتر در حال شکل‌گیری است، گفت: این هنر از همه جهات به حمایت و مراقبت نیاز دارد، ولی در هجوم‌های مختلف به قول معروف در حال «چپ‌وراست‌شدن» است. او ادامه داد: هر پدیده‌ای در کشور خودمان و در جهان، هم نکات مثبت دارد و هم کاستی، حتی نمی‌گویم نکات منفی، کاستی دارد، آن هم برای چیزی به نام هنر که روزبه‌روز، ماه‌به‌ماه و سال‌به‌سال در حال پیشرفت است، اما اینکه ناگهان همه نگاه‌ها معطوف به این شود که به‌اصطلاح هنر تئاتر را با نگاه ویژه‌تر زیر ذره‌بین دقیقی قرار دهیم و در این شرایط خوبی‌های آن را نادیده بگیریم منصفانه نیست. امینی افزود: اگر قرار است تئاترها همه‌جانبه و با دقت دیده شوند چطور از نزدیک به صدتا کار تعدادی از آنها از دید بخشی از کارشناسان و منتقدان بحق یا ناحق مسئله دارد پررنگ می‌شود و چرا کارهای دیگری که فاخر، فهیم و با زحمت به صحنه می‌روند زیر بار چنین فشارهای روانی دیده نمی‌شوند؟ چرا «شاه‌لیر» و «خانه برناردا آلبا» دیده نمی‌شوند؟ اگر قرار بر نقادی و زیر ذره‌بین قرارگرفتن است به این هنر همه‌جانبه نگاه کنیم تا این برداشت حاصل نشود که برنامه‌ریزی‌ای شکل گرفته که هرآنچه که منفی، پستی و بدی است از این هنر دیده شود. او تصریح کرد: سریال «بانوی عمارت» را در تلویزیون تماشا می‌کردم. در این کار تمثیل قضاوت و شکنجه وجود دارد، حتی در برهه‌ای از تاریخ قاجار یک قاضی را می‌بینیم که رشوه می‌گیرد. مطمئن هستم شورا در مقابل چنین متنی در تئاتر به‌شدت ایستادگی می‌کند که مثلا قضات را زیر سؤال برده‌اید. حتی در یک فیلم سینمایی که مورد تأیید نظام است بحق و توجیه‌شده می‌بینم اگر می‌خواهند دوران و اوضاع بدی را نشان دهند، شراب‌خواری و بی‌حجابی در آن هست، اما در تئاتر بازیگران مجبورند یک شیشه خالی را نشان دهند و بگویند شربت سکنجبین یا کوکاکولاست، درحالی‌که این تئاتر نیز در حال بازگوکردن یک دوران است و به‌هیچ‌عنوان قصد ترویج شراب‌خواری ندارد. امینی، جداکردن و پخش تکه‌هایی از تئاترهایی را که در سال‌های گذشته مجوز داشتند و به صحنه رفته‌اند بدترین ضربه به این هنر دانست و توضیح داد: از تئاتری یک تیزر سه‌دقیقه‌ای پخش می‌شود و برای آن اثر و کل تئاتر کشور ادعانامه تنظیم می‌شود. تئاتر نیازمند رفاقت و رفعت است. افرادی که این هنر را داوری می‌کنند آن را کامل و درست ببینند، سپس به داوری بپردازند. کارشناسان اهل این حرفه باشند، نه افرادی که بر قنادی نظارت دارند. تئاتر هنری تخصصی است که باید کلیت آن دیده شود. او اضافه کرد: مواقعی بخش‌هایی از یک کار ایراد دارد و باید اعلام شود تا کارگردان آن را برطرف کند، نه‌اینکه قبل از آن که کارگردان در جریان قرار بگیرد، در بوق و کرنا شود و در روزنامه به چاپ برسد و تازه کارگردان متوجه ایراد کار شود؛ به نظرم شرایط و اوضاعی که در یکی، دو ماه اخیر در حوزه تئاتر به وجود آمده غیرمنصفانه است و برخورد درستی با این حرفه نمی‌شود، آن هم درباره هنر تئاتر که به اندازه کافی گرفتاری و مشکلات خود را، ازجمله کمبود بودجه دارد.
امیر دژاکام: امروز سنگر نخست در جهان، هنر است
امیر دژاکام تأکید کرد: با سعه‌صدر و حسن‌نیت به قضایا نگاه کنیم تا مشکلات برطرف شوند. امیر دژاکام، نویسنده و کارگردان تئاتر، با تأکید بر اینکه مسلم است همه ما در جامعه ایران باید تابع قانون باشیم و قوانین را رعایت کنیم، گفت: اگر قانون محور اصلی تمام فعالیت‌ها باشد و مراکز قانونی تصمیم‌گیر با یکدیگر تداخل نداشته باشند، ما نیز دچار مشکل نمی‌شویم، ولی آنچه که برای من هنرمند باور است و از بیرون می‌بینم، در مراکز تصمیم‌گیری تداخل وجود دارد. باید تلاش شود این تداخل از بین برود تا این احساس نیز از بین هنرمندان برداشته شود. او ادامه داد: مسئله بعدی کاری است که دارد اتفاق می‌افتد؛ یعنی برای یک دستمال، قیصریه را به آتش می‌کشند. همیشه هر وقت شما بخواهید کاری را در دنیا انجام دهید، مقداری اشتباه دارید که این طبیعی است. فرقی نمی‌کند آن کار چه می‌خواهد باشد. با سعه‌صدر و حسن‌نیت به قضایا نگاه کنیم تا مشکلات برطرف شوند. انگار قانون برای رتق و فتق امور قشر غیرسرمایه‌دار، هنرمند و قشر متوسط نوشته نمی‌شود که یک‌ور بوم سرما یک‌ور بوم گرما. ببینید اشتباهات وزارت نفت چقدر است، اشتباهات وزارت بهداشت چقدر و اشتباهات مؤسسه‌های خصوصی که بودجه دولتی می‌گیرند، چقدر است؟ با ما هنرمندان احساساتی مدارا کنید. ما فرزندان همین آب و خاکیم. امروز سنگر نخست در جهان هنر است. بگذارید خلق کنیم و در جهان بدرخشیم. همه اشتباه داریم. ببینید کسانی که سوءنیت دارند، همان‌ها نیستند که می‌خواهند هنرمندان را از کشور جدا کنند؟ دژاکام افزود: در هنر تئاتر و هنرمندان این هنر به دلیل زنده‌بودن این حرفه احتمال اشتباه بسیار بیشتر است؛ چون بازیگر تابع عواطف روزانه است. گاهی اوقات مشکلاتی دارد، گاهی حالش خوب است و احساس می‌کند اگر این لحظه را بداهه‌سازی کند، در لحظه می‌تواند قشنگ باشد. انسان دچار تغییر و تحول است و گاهی اوقات این تغییرها می‌توانند اشتباه باشند؛ اما با رسیدگی از سوی شورای نظارت و جاهای دیگر این موارد برطرف می‌شوند. او توضیح داد: گاهی برای یک اتفاق کوچک چنان هیاهویی ایجاد می‌شود که آدم برداشت می‌کند موضوع دیگری وجود دارد؛ مثلا فیلم‌هایی که مربوط به دو سال قبل است و باز‌پخش می‌شوند. ممکن است که چشم دوربین چشم ناجوانمردی باشد. چشم دوربین فیلم‌برداری و چشم دوربین عکاسی با چشم انسان کاملا متفاوت است. بسته به زاویه‌ای که دوربین فیلم‌برداری می‌ایستد و دوربین عکاسی می‌تواند تصاویر را به طور کامل چیز دیگری نشان دهد. جالب است که بدانید قضات هم به عکس استناد نمی‌کنند؟ مگر اینکه مدرک دیگری کنار آن عکس و فیلم وجود داشته باشد. گاهی اوقات چشم فیلم‌بردار و عکاسی که دارد به موضوع نگاه می‌کند، کمی شیطنت‌آمیز و ناجوانمردی می‌کند و آن موقع اتفاقی می‌افتد که وجود نداشته. هنرمندان تئاتر بچه‌های این آب و خاک هستند و دارند با بودجه بسیار کم کار می‌کنند. شبانه‌روز تلاش و چهار، پنج ماه تمرین می‌کنند تا یک نمایش به صحنه برود. دژاکام با تأکید بر اینکه قوانین باید روشن باشند، تصریح کرد: قوانین وجود دارند؛ ولی اگر پنج مرکز از این قوانین استنباط متفاوت دارند، تکلیف ما چیست؟ در کنار آن گروه‌های چپ و راستی با همدیگر مشکل دارند و در سینما، تئاتر و موسیقی دنبال بهانه هستند و ما زیر دست‌وپای آنها له می‌شویم. سؤال من این است که اگر در مراکز دیگری که زیر ذره‌بین و جلوی چشم نیستند، دوربین برداریم و برویم، چه چیزهایی به دست می‌آوریم. این منصفانه نیست که با بچه‌های سینما، تئاتر و تلویزیون که نوع کار و زندگی خصوصی آنها هم جلوی چشم است، این‌گونه برخورد شود و عده‌ای دیگر که تمام فعالیت‌های آنها پشت درهای بسته است و هیچ اطلاعی از آنها نداریم، به کار خود ادامه دهند. او ادامه داد: از سوی دیگر ما یک‌سری مشکلات بزرگ بنیادی داریم که وقتی تئاتر متکی به گیشه می‌شود و می‌خواهد رضایت مخاطب را در کوتاه‌مدت جلب کند تا مبادا به لحاظ اقتصادی شکست بخورد، رفتارهایی صورت می‌گیرد که درست نیست. چه اشخاصی این شرایط را به وجود آوردند؟ افرادی که فکر می‌کنند هنر باید درآمدزایی کند، نیز در‌این‌باره مسئول‌اند. دژاکام مدیریت، اقتصاد و سیاست را تعیین‌کننده دانست و افزود: از منظر مدیریت، قوانین باید شفاف و روشن و تمام مراکز یک خوانش از قوانین داشته باشند. از منظر سیاست، گروه‌هایی که با یکدیگر مخالفت یا موافقت دارند و دنبال بهانه از یکدیگرند، گزارش‌های نادرست، ناصواب و غلط ننویسند. در بحث اقتصاد، نیز باید دقت کنیم اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، آینده خوب و روشنی نداریم. وقتی همه‌چیز موکول به اقتصاد شود، به کارهایی تن داده می‌شود که درست نیستند.
حمیدرضا آذرنگ: تئاتر خود زندگی است
به اعتقاد حمیدرضا آذرنگ، تئاتر پیوسته دارد رخنه می‌کند، ریشه می‌دواند و تأثیر می‌گذارد.
آذرنگ تئاتر را خود زندگی دانست و افزود: تئاتر پیوسته رخنه می‌کند، ریشه می‌دواند و تأثیرات خودش را به طور قطع دارد. خوشبختانه این اندیشه دارد کار خودش را می‌کند.
این گزارش 24 آذرماه در روزنامه شرق منتشر شده است.
