شنبه‌های ایران‌آرت با معماری و سعید برآبادی [یک]
همه پشت پرده‌های گران‌ترین ساختمان تهران/ کاخ ثابت پاسال؛ الگوی ایرانی معماری شیک و لوکس/طراح مبلی که با شاه شام می‌خورد!
رئیس فعلی شورای شهر یعنی مهدی چمران به دنبال آن بود که با تخریب ثابت پاسال، یک مسجد به مساجد محله جردن اضافه کند اما سازمان میراث فرهنگی در اقدامی ضربتی این کاخ را در فهرست آثار ملی به ثبت رساند تا فعلا خطر از بیخ گوشش بگذرد
ایران‌آرت: حبیب‌الله ثابت برای ایرانی‌ها نامی آشناست. او یکی از سرمایه‌داران بخش خصوصی بود که در 1337 پیشنهاد تاسیس اولین فرستنده تلویزیونی در ایران را به دولت وقت داد و پای تلویزیون را به ایران باز کرد. پس از انقلاب، کاخی که او با شوکت و جلال ساخته و تزئین کرده بود، مصادره شد. زمانی از این کاخ که اکنون با نام «کاخ ثابت پاسال» به شهرت رسیده، برای زندانِ معتادان مواد مخدر استفاده شد، زمانی بنیاد مستضعفان سعی کرد آن را بکوبد و برج بسازد و دست آخر، بانک آینده یک‌تنه به میدان آمد تا گران‌قیمت‌ترین ساختمان تهران را برای ساخت یک برج تازه آمده کند. در این میان رئیس فعلی شورای شهر یعنی مهدی چمران به دنبال آن بود که با تخریب ثابت پاسال، یک مسجد به مساجد محله جردن اضافه کند اما سازمان میراث فرهنگی در اقدامی ضربتی این کاخ را در فهرست آثار ملی به ثبت رساند تا فعلا خطر از بیخ گوشش بگذرد. اما چرا کاخ ثابت پاسال یا کاخ سنگی خیابان جردن تهران، بنای مهم و ارزشمندی است؟
نمونه ایرانی ورسای فرانسه
حبیب‌الله ثابت، در حوزه‌های مختلف سرمایه‌گذار بود؛ او هم بانک داشت و هم تلویزیون، هم در صنعت فعالیت می‌کرد و هم در واردات و صادرات مبل. از آن‌جا که نساجی را خوب می‌شناخت و دل‌مشغول زرق و برق زندگی بود، اولین کارخانه صنعتی مبل ایران را تاسیس کرد و شاید از چنین مردی که با شاه سفر می‌رفت و در جلسات دربار شرکت می‌کرد عجیب نباشد که بخواهد کاخی نعل به نعل کاخ ورسای فرانسه داشته باشد. گفته می‌شود این خانه از روی اقامتگاه قرن هجدهمی مادام دو باری و بعدها ماری آنتوانت، قصر پتی تریانو (تریانوی کوچک) در کاخ ورسای ساخته شده که آنژ-ژاک گابریل آن را طراحی کرده است. نتیجه ساخت چنین کاخی در اوایل دهه پنجا تهران، بنایی نئوکلاسیک شد که بعدها به آن کاخ ورسای ایران یا همان قصر سنگی می‌گویند.
آیا معماری کاخ ثابت پاسال دارای ارزش فرهنگی و تاریخی ست؟
این سوال بحث‌های زیادی را به دنبال داشت، خصوصا آن که دوستداران میراث فرهنگی و مخالفانِ روش بلدوزری شهردار و بنیاد مستضعفان، به فکر حفاظت و حتی ثبت ملی این اثر معماری بودند اما مخالفان، ایرانی‌نبودن معماری این بنا را پیراهن عثمان کردند. تلاش‌ها و تحقیقات گسترده‌ای انجام شد که نتایج آن در نوع خود بسیار جالب بود. برخلاف آن‌که ظاهر این بنا یادآور کاخ ورسای فرانسه است و طبعا باید کالبدی از معماری فرانسوی نیز داشته باشد، پس از بازدید از این بنا، کارشناسان از حجم هنرهای تزئینی ایرانی به کار رفته در معماری داخلی آن شوکه شدند. منبت‌کاری، گچ‌بری، کار با چوب، سنگتراشی، کاشی‌کاری و... از هنرهای ایرانی به‌کاررفته در ثابت پاسال بود که امروز با وجود تخریب فراوان در بخش غربی کاخ به چشم می‌خورد. سازمان میراث فرهنگی با توجه به اهمیت این کاشی‌کاری‌های لاجوردی، منبت‌کاری‌های استادکاران ایرانی، چوب‌تراشی‌ها و سنگ‌تراشی‌های سقف‌ها و نماهای بیرونی و... قصد دارد این کاخ پرزرق‌وبرق را به یک هتل بدل کند.
ساختمانی که مد روز را ساخت
از نظر نقشه و پلان، ثابت پاسال به هیچ وجه نه جزو معماری ایرانی به حساب می‌آید و نه می‌توان از آن به عنوان یک اثر ارزشمند معماری معاصر دفاع کرد، با این همه می‌توان این ساختمان را نشانه‌ای از شروع لوکس‌گرایی در معماری ایران دید که در سال‌های پس از افزایش جهانی قیمت نفت، آرام‌آرام به شکل یک مد فراگیر شد تا جایی که امروز استفاده از نماهای گران‌قیمتی که به نماهای رومی و یونانی معروف شده‌اند یکی از وجوه معماری ایران شده است. اگر این فرضیه درست باشد، حفظ و نگهداری ثابت پاسال، یک یادآوری مهم تاریخی برای ما محسوب می‌شود تا فراموش نکنیم، ورود معماری غربی با دست‌کاری در طراحی داخلی نمی‌تواند ایرانیزه شود!
گران‌ترین ساختمان تهران
پیش از انقلاب، وقتی که خواستند برای این ملک 11هزارو500متر مربعی قیمت گذاری کنند، پانزده‌میلیون‌دلار پیشنهاد شد تا رکود گران‌قیمت‌ترین خانه تهران را برای همیشه از آن خود کند. استخر بزرگ به‌کاررفته در این بنا، سینمای مخصوص آن، پارکینگ‌های تعبیه‌شده در بخش‌های مختلف آن، درختکاری حیاط، نمای بیرونی و باغ‌مانندی که در آکس ورودی ساختمان قرار گرفته، همه و همه آن‌قدر پر خرج و پر زرق و برق بودند که هنوز هم ثابت پاسال یکی از گران‌قیمت‌ترین خانه‌های تهران به شمار می‌رود و شاید بتوان با تبدیل آن به هتل، ضمن حفظ و حفاظت از این ویژگی‌های معمارانه، ارزش افزوده آن را چندین برابر کرد.
همه چیز در خدمت اعیان
ثابت، برای طراحی داخلی این خانه سنگ تمام گذاشت؛ از یک شرکت فرانسوی به نام «مزون ژانسن» خواست تا تا ژول للو را روانه ایران کند و کار دکوراسیون خانه‌اش را به عهده بگیرد. او پرده‌های ضخیم و تیره‌ای را از یک شرکت بلژیکی سفارش داد تا امنیت رفت‌وآمدها از ورای پنجره‌های بزرگ خانه محفوظ بماند. یکی از ماهرترین استادان خراطی چوب و منبت‌کاری را دعوت کرد که به سبک تزئینات داخلی فرانسوی، راه‌پله‌ها، نرده‌ها، سقف‌ها و درها و پنجره‌های ساختمان را بسازد و دست آخر، هر چه تواسنت به تجمل بنا افزود چرا که می‌دانست ثابت پاسال می‌خواهد چیزی شبیه به یک کاخ در دل تهران داشته باشد. این را هم فراموش نکنید که مزون ژانسن، برای ثابت پاسال نامی آشنا بود، این شرکت ده سال پیش از ساخت این خانه، با طراحی خیمه‌های جشن 2500ساله در تخت جمشید، همه را انگشت به دهان گذاشته بود.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
[سعید برآبادی، روزنامه‌نگاری است محقق و پی‌جو که از قضا علاوه بر صاحب‌سبک‌بودنش در ژورنالیسم اجتماعی و موضوعات مختلف هنر و ادبیات، از معدود اهالی رسانه در بخش معماری محسوب می‌شود.
از سعید برآبادی، یک کتاب شعر هم با نام «حکمت جوار» منتشر شده است. او برای ما، «شنبه‌های ایران‌آرت با معماری» را می‌نویسد.]
