لباس قیصر به سخنگوی دولت می‌آید؟/ تحلیل ایران‌آرت از گفتمان قانون و کنش انفرادی به همراه بررسی واکنش‌هایی که اشاره علی ربیعی به تک‌گویی بهمن مفید در فیلم مسعود کیمیایی برانگیخته است
مدتی است که ارجاع اهل سیاست به سینما یا اظهار نظر آن‌ها در باره این مدیوم هنری، حاشیه‌‌ساز می‌شود. به یاد بیاورید حرف‌های دوسه‌هفته پیش حسام آشنا را که مشاور رییس‌جمهوری ایران حسن روحانی است درباره سریال محبوب و پرسروصدای «چرنوبیل» که واکنش مسعود فراستی را به دنبال داشت تا آن‌جا که این منتقد صریح‌اللهجه سینما در برنامه تلویزیونی هفت خطاب به او گفت بهتر است به کار خودش مشغول شود و سینما را به کسانی که آن را بلدند واگذار کند.
آشنا تنها سیاستمداری نبوده که درباره سینما اظهار نظر کرده. علاوه بر مقوله اظهار نظر، اگر دایره بررسی‌مان را به ارجاعات اهالی سیاست به گزاره‌های سینمایی هم گسترش بدهیم، با مساحت بیش‌تری هم روبه‌رو خواهیم بود. آن‌ها اغلب اگر بخواهند به سینما ارجاع بدهند به دنبال مابه‌ازاهایی برای تئوری‌های‌شان هستند. در واقع یک پلان یا یک سکانس یا حتی کل قصه یک فیلم را به عنوان مصادیقی برای ایده‌شان در نظر می‌گیرند و درباره‌اش حرف می‌زنند.
اما حالا چه شده که در ایران‌آرت یاد چنین اشاره‌هایی افتاده‌ایم؟ عرض می‌کنم.
موج واکنش‌ها در راه است
تازه‌ترین ارجاع یکی از اهالی سیاست به سینما، مربوط می‌شود به حرف‌های دیروز علی ربیعی، سخنگوی تازه پشت میز نشسته دولت؛ دولتمردی که مدتی را بیرون گود بود و حالا دوباره با ردای سخنگویی به میان گود آمده. جایی که بیش‌ترین ارتباط را باید از جانب دولت با رسانه‌ها برقرار کند. اشاره این بار یک سیاستمرد به فیلمی سینمایی، این بار به نظر می‌رسد وجوهی بیش از آن‌چه از یک اشاره ساده به نظر می‌رسد را احضار کرده باشد. تا لحظه تنظیم این گزارش هم واکنش‌ها به این اشاره او سرازیر است و امروز انتظار تنور داغ‌تری هم می‌رود. اما او چه گفته که واکنش برانگیخته و تفاوت این اشاره با ارجاعت مشابه قبلی دیگر دلتمردان در چیست؟
سخنگوی دولت، مسعود کیمیایی، «قیصر» و آن دیالوگ درخشان
صبح دیروز، علی ربیعی در نشست خبری هفتگی دولت شرکت کرد و در بخشی از حرف هایش، نسبت به ادعای امریکا که پهپاد ایران را سرنگون کرده اند، واکنش نشان داد آن هم با نقل دیالوگی از فیلم قیصر. ربیعی گفت: «ادعای ما این است که هیچ پهپاد ایرانی مورد هدف قرار نگرفته است، هر کسی که ادعا می کند که پهپاد ایران را هدف قرار داده است، باید شواهد خود را ارائه کند. جمهوری اسلامی ایران به طور معمول پهپادهای گشتی برای کمک به امنیت دارد و این اقدام کاملا رایج و عادی است. ما هیچ پهپادی را از دست ندادیم و چنین حمله‌ای به ما صورت نگرفته است و اقدماتی که ما در پرواز پهپادها داریم، علیه هیچ کشوری نیست بلکه برای امنیت خودمان است. ما برای امنیت سازی در خلیج فارس و آبراه‌ها پروازهای پهپادی داریم». اما آن فرازی که در این گزارش سراغش رفته ایم این حرف های آقای سخنگوست: «اجازه بدهید در این جلسه یک پاسخ غیرمتعارف هم بدهم. وقتی ادعای آمریکا درباره زدن پهپاد مطرح شد، من بی‌اختیار یاد فیلم خوب قیصر افتادم. فیلم قیصر بدون تردید یکی از پارادایم‌های سینمای ایران است. یک دیالوگ بسیار خوبی در این فیلم هست که در قهوه‌خانه یک نفر می‌گوید هیچی من بودم حاجی نصرت، رضا پونصد، علی فرصت، آره و اینا خیلی بودیم، کریم آقامونم بود». حالا ادامه دارد، می‌گوید که «حالا ما به همه گفتیم زدیم، شما بگید زده، آره خوبیت نداره». من بی‌اختیار یاد دیالوگ خوب مسعود کیمیایی در فیلم قیصر افتادم».
حالا ویدیوی این حرف‌ها را هم ببینید تا نکاتی را در ادامه بگوییم:
اولین رپ فارسی؟
در نگاه نخست و البته بی آنکه ویدیو را ببینید و مشروح سخنان آقای سخنگو را در متن خبرگزاری‌ها بخوانید، گمان می‌برید که جناب ربیعی چقدر این تک‌گوییِ ماندگار را به‌خوبی و نعل‌به‌نعل نقل کرده است. این در حالی است که او با وجود خواندن از روی یادداشتی که برداشته، نه کلمات را درست و سر جای‌شان ادا می‌کند نه لحنش متناسب با بلوفی است که کاراکترِ «مِیتی» با بازی بهمن مفید در فیلم «قیصر» می‌زند. البته در این فقره انتظاری هم نداشتیم و اگر ماجرا منطبق با آن‌چه در خبرگزاری‌ها به نقل از ربیعی نقل شده می‌بود تعجب می‌کردیم.
این را هم بگوییم که نقلِ از حافظه این تک‌گویی طولانیِ یک‌بند و یک‌نفس، کار بسیار دشواری است و چه بسا خود بهمن مفید هم همیشه آن را حفظ نباشد و نتواند از حفظ بگوید. حتی برخی بوده‌اند که ادعا کرده‌اند این متن چندخطی، اولین تکس رپ فارسی است؛ دهه‌‌ها پیش از آنکه این گونه موسیقیایی در ایران پا بگیرد.
سکانس مورد اشاره در فیلم «قیصر» را هم می‌توانید از ویدیوی زیر تماشا کنید:
کنش انفرادی به جای تسلط گفتمان قانون
از «قیصر» به عنوان یکی از مهم‌ترین فیلم‌های موج نوی سینمای ایران یاد می‌شود که توانست وزنه فیلمفارسی را در سال‌های دهه چهل به نفع سینمایی متفاوت سبک کند. اما مدت‌ها منطق محتوایی این اثر سینمایی مورد انتقاد جامعه‌شناسان بوده است چرا که فیلم آشکارا گفتمان قانون را ناکارآمد می‌داند و پیشنهاد کنش انفرادی علیه پلشتی‌ها را مطرح می‌کند. حال این‌که سخنگوی دولت، هر چند بدون اشاره به این موضع فیلم، بخشی از آن را متناسب با حرف‌هایش درباره سیاست بین‌الملل جمهوری اسلامی ایران نقل می‌کند به مذاق خیلی‌ها خوش نیاید.
کاربران شبکه‌های اجتماعی چه می‌گویند؟
آرام‌آرام توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی به این اشاره علی ربیعی جلب می‌شود اما تا همین‌جا هم چند واکنش را می‌توان از این میان انتخاب و نقل کرد.
اغلب این واکنش‌ها مبتنی بر نوعی انتقاد است که می‌گوید چرا وقتی برخی عوامل فیلم «قیصر» سال‌ها اجازه فعالیت در سینما را نداشته‌اند و همین مسعود کیمیایی کارگردان برای تولید فیلم‌هایش چند باری به دردسر افتاده، حالا مسوولان دولتی به آن‌ها و محصولاتشان اشاره می‌کنند. آن‌ها از کلیدواژه «نمک‌پاشی» علی ربیعی به زخم امثال بهروز وثوقی بازیگر نقش «قیصر» و بهمن مفید بازیگر نقش «مِیتی» در همین فیلم برای ارائه این تحلیل‌شان بهره برده‌اند.
مثلا یکی از کاربران اینستاگرام با تیتر «نمک‌پاشی علی‌ربیعی در قامت سخنگوی دولت!» و با نقل اشاره ربیعی به تک‌گویی معروف فیلم قیصر نوشته: «در حالی با افتخار از این دیالوگا استفاده می‌شه که بازیگراش به خاطر همین آثار آواره غربتن».
اما در دسته دیگری از واکنش‌ها، ذم شبیه به مدح را هم می‌توان رصد کرد؛ عده‌ای هم هستند که می‌گویند پیش از این‌ها اشاره به آثاری چون «قیصر» ممنوع بود اما حالا از تریبون رسمی عنوان می‌شود. این تحلیل، همراه با نوعی غبن و حسرت است، هر چند شاید از گشایش نسبی فضا هم رضایتی نشان بدهد.
در همین نوع از واکنش‌ها، یکی دیگر از کاربران اینستاگرام نوشته: «کلاس دوم راهنمایی، کلاس زبان عربی:
سعید پورنژاد کل این دیالوگ را روی کاغذ نوشت
فکر کنم همه دیالوگ این سکانس رو حفظ بود.
او #بهمن_مفید بود
من #بهروز_وثوق
من فقط باید می‌گفتم:
کِریییم؟؟ کدوم کِریم؟
و الی آخر
معلم عربی (آقای فروغی) فهمید
هر دو کتک مفصلی خوردیم، با این جرم
که #قیصر را دیده‌ایم
که #پارادایم_سینمای_ایران را دیده‌ایم
من حتی قیصر را ندیده بودم، سعید رو نمی‌دونم.
هر دو جانانه کتک میخوردیم
سعید بیش‌تر
من متهم ردیف دوم بودم.
حالا #علی_ربیعی را باید به دست معلم‌های عربی بسپاریم تا کتک بخورد؟؟»
