اولین پزشکان ایرانی زن و قضیه اقدس غربی!/عکس
فعالیت در حوزه طب از زمینه‌هایی برشمرده می‌شود که زنان پس از دگرگونی‌های اجتماعی در میانه‌های دوره قاجار بدین‌سو در آن توانستند حضور یابند.
ایران آرت: حضور اجتماعی زنان در دوره‌هایی از تاریخ ایران با محدودیت‌هایی گسترده روبه‌رو بود. بخشی مهم از زنان ایرانی به دلیل باورهای سنتی یک جامعه پیچیده چندهزار ساله، از جایگاهی در میان گستره فعالیت‌های اجتماعی برخوردار نبودند. این محدودیت‌ها به ویژه در جامعه‌های شهری بیش‌تر به چشم می‌آمد. زنان در مناطق روستایی دست‌کم در چرخه اقتصادی حضوری چشم‌گیر داشتند که موجب می‌شد کارکردهایی در حوزه فعالیت‌های جمعی بیابند.
بخشی از زنان ایرانی، توجه بیش‌تر به سوادآموزی اجباری و همگانی، حمایت از تحصیل دختران و زنان و نیز رعایت بهداشت آنان را خواستار شدند. فعالیت در حوزه طب از زمینه‌هایی برشمرده می‌شود که زنان پس از دگرگونی‌های اجتماعی در میانه‌های دوره قاجار بدین‌سو در آن توانستند حضور یابند. شهروند نوشت: ادوارد پولاک، پزشک اروپایی دربار ناصرالدین شاه در سفرنامه خود «ایران و ایرانیان» از فعالیت چند زن کحال (چشم‌پزشک) در تهران یاد می‌کند که به دلیل مهارت‌شان در درمان بیماری‌ها پرآوازه بودند. داروسازی به شیوه سنتی نیز از دیگر حوزه‌هایی بوده که از حضور زنان در آن آگاه‌ایم. پولاک به زنانی اشاره دارد که داروهای گیاهی را خوب می‌شناختند و برای افراد، دارو تجویز می کردند. دگرگونی‌هایی که بر اثر فعالیت‌های گسترده اندیشه‌ورزان جامعه در اواخر دوره قاجار پدیده آمد، در کنار فراوانی مشکلات و دشواری‌های موجود در حوزه پزشکی و بهداشتی این بخش از جامعه، به تاسیس بیمارستان ویژه زنان با پزشکان و پرستاران آموزش‌دیده زن انجامید. مریض‌خانه نسوان (امیراعلم) درسال ١٣٣٥ قمری به منظور ایجاد زایشگاه و تربیت پرستار و ماما تاسیس شد. چون پزشکان مرد از معاینه زنان منع می‌شدند، چند پزشک زن غیر ایرانی از جمله مادام فراس یکنا، مادام درمپس، دکتر پن و دکتر سرکیسیان که در قابلگی و بیماری‌های زنان تخصص داشتند به ایران دعوت و در مریض‌خانه نسوان استخدام شدند. همچنین برای محدود کردن فعالیت‌های قابله‌های سنتی و تشویق دختران و زنان جوان به فراگیری علوم مرتبط با این حوزه، احمد بَدِر، وزیر وقت معارف در سال ١٢٩٨ خورشیدی پس از تاسیس دارالمعلمات مقرر داشت ده نفر از شاگردان مدرسه هفته‌ای سه روز به تحصیل قابلگی و بیماری‌های زنان بپردازند. این رخداد، پایه آموزش مامایی به صورت علمی در ایران به شمار می‌آمد. نخستین آموزشگاه مامایی به نام «مدرسه قابلگی» به این ترتیب با ده نفر شاگرد در مریض‌خانه نسوان پایه گذارده شد.
فعالیت زنان در زمینه تولید داروهای سنتی، با ورود پزشکی نوین به ایران در اواخر دوره قاجار و سراسر روزگار پهلوی اول، به تربیت نخستین زنان داروساز انجامید. آنگونه که سندهای تاریخی نشان می‌دهند اقدس غربی و اختر فردوس، نخستین زنانی بودند که در دوره پهلوی اول با تحصیل در حوزه داروسازی در دانشگاه تهران، به عنوان نخستین زنان دکتر داروساز در ایران دانش آموختند. تصویرهای تاریخی که در بایگانی‌ها به جای مانده‌اند، یکی از آنان را بیش‌تر به ما می‌شناسانند.
اقدس غربی، فرزند نصرالله خان غربی و بتول شرقی، گویی نام خود و خانواده‌اش با داروسازی نوین در ایران گره خورده است. پدر او میرزا نصرالله خان آنگونه که آرشیو دنیای زنان در عصر قاجار به نقل از خانواده‌اش آورده است پسر عصمت خانم و میرزا آقا خان بود که در کالج آمریکایی تهران تحصیل کرد و حرفه داروسازی را پیش گرفت. او مؤسس داروخانه غربی ۱۳۳۱ قمری، نخستین داروخانه نوین ایران، در خیابان چراغ برق تهران بود. او با دخترعمه‌اش بتول شرقی ازدواج کرد که اقدس، دستاورد این پیوند بود. در یک تصویر جالب که در بایگانی دیجیتال «آرشیو دنیای زنان در عصر قاجار» برجای مانده، احتمالا نخستین دانشجویان یا دانش‌آموختگان داروسازی نوین را در ایران به نمایش گذاشته است. این تصویر، اقدس غربی، دختر بتول شرقی و نصرالله غربی را به همراه اختر فردوس، نخستین زنان دانش‌آموخته داروسازی در ایران می‌نمایاند. اقدس غربی، آن دختر با لباس تیره در میانه جمعیت است که به همراه دختر دیگر، نخستین زنان دکتر داروساز در ایران نام گرفته‌اند.
